Op vrijdag 21 april 2023 werd de Gerardus van der Leeuw dissertatieprijs uitgereikt. De jury, bestaande uit Johanneke Kroesbergen, Peter-Ben Smit en Eric Venbrux, heeft unaniem besloten de Gerard van der Leeuw dissertatieprijs toe te kennen aan Erik Meinema. Het proefschrift van Erik Meinema, Regulating Religious Coexistence. The Intricacies of ‘Interfaith’ Cooperation in Coastal Kenya, voldoet naar hun overtuiging het beste aan de gestelde criteria:innovatief onderzoek, gedegen analyse van origineel materiaal, kritische benadering van gevestigde theorieën; en helderheid in bewoordingen en stijl. Het proefschrift biedt inzicht in religieus pluralisme binnen de context van een seculiere overheid, koloniaal en post-koloniaal; met name hoe religie en politieke seculariteit zich tegen elkaar aan schurend ontwikkelen. Dit is een belangrijk onderzoeksveld, waarin Meinema nieuwe stappen zet en waarop, zeker met betrekking tot Afrika, nog veel te doen is.
Hoe kunnen in de Keniaanse kuststad Malindi christenen, moslims en aanhangers van inheemse religies op vreedzame wijze naast elkaar bestaan? Hoe wordt dit onderhandeld en betwist? Hoe succesvol is de inzet van Westers kapitaal om via ontwikkelingsorganisaties het doel om door middel van interreligieuze samenwerking gewelddadig extremisme tegen te gaan te bereiken? Welke rol speelt — en speelde — het politiek bestuur en al bestaande patronen van omgang tussen de drie religieuze groepen? Hoe werd religie, aangeduid met de Swahili-term ‘dini’ (religie, uit het Arabisch: dīn), eigenlijk precies door de politieke overheid verstaan?
Meinema kijkt naar patronen van interactie in heden en verleden om te doorgronden hoe de afzonderlijke religieuze groepen begrepen worden. Dat is een bijzondere invalshoek, die niet van vooraf gegeven verschillen uitgaat en bovendien alle drie de groepen tegelijk beziet. De constitutionele seculariteit, zo blijkt, reguleert de religieuze co-existentie, maar gebruikt daarbij het christendom als model, waaraan de twee andere religieuze groepen zich aan te passen hebben. Zoals Meinema het zegt: “Dit onderzoek toont aan dat in de Keniaanse context, christelijke moraliteit en de strategische belangen van Westerse donoren en politieke elites vaak de standaard bepalen van wat er onder (wenselijke vormen van) ‘religie’ wordt verstaan.” Het laat ook zien hoe elk van de religieuze groepen een eigen antwoord formuleert op de gevraagde burgerlijke idealen (vrede, moraal en nationale eenheid) en op de wensen van westerse donoren die zich bezighouden met “interreligieuze” samenwerking en deradicalisering.
De dissertatie is gebaseerd op gedegen historisch onderzoek, bewonderwaardige taalkennis, ruim een jaar antropologisch veldonderzoek, en een uitstekende beheersing van de relevante antropologische en religiewetenschappelijke literatuur en theorie. De jury was onder de indruk van hoe voortreffelijk veldwerk en theorie in de tekst verweven zijn, dat resultaten uit het veldwerk gecombineerd worden met het uitleggen van theorie; en dat in elk hoofdstuk steeds weer een antwoord geven wordt op een deelvraag van de onderzoeksvraag. Wat ook zwaar meewoog is dat het idee voor het project en de aanpak door de onderzoeker zelf ontwikkeld zijn. Het is een gedurfd project, complex van aard, maar het gaat niet ten onder aan die complexiteit. In tegendeel. En dat is een mega-prestatie.
De jury van de Gerardus van der Leeuw dissertatieprijs en het bestuur van het NGG feliciteren Erik Meinema, en zijn begeleiders Birgit Meyer en Lucien van Liere, van harte met de welverdiende dissertatieprijs!
